اقتصاد دانش بنیان

 به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری رئیس جمهوری به نقل از خبرگزاری ایسنا، مهاجرت دانشجویان حرکت دانشجویان یک کشور به کشوری خارج از محل تولد یا تابعیت خود به مدت ۱۲ ماه یا بیشتر برای مطالعه و پژوهش است. این امر به دنبال فرایند جهانی شدن و بین‌المللی شدن آموزش عالی ایجاد شده به گونه‌ای که با افزایش سریع آموزش بین‌المللی، دانشجویان بیشتری در جستجوی تحصیلات عالی در کشورهای خارجی هستند.

بر اساس آمار سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) در سال ۲۰۱۸ بیش از ۲۵۷.۷ میلیون نفر از مردم جهان مهاجر هستند، به این معنا که خارج از محل تولد خود زندگی می‌کنند. نکته حائز اهمیت این است که ۹۰ درصد از این مهاجرت‌ها از نوع مهاجرت‌های خود خواسته و تنها ۱۰ درصد به صورت مهاجرت‌های اجباری و یا پناهجویی هستند.

همچنین ۵۰ درصد از کل مهاجران دنیا از کشورهای در حال توسعه به کشورهای توسعه یافته مهاجرت کرده‌اند، ضمن آنکه حدود ۳۰ درصد از کل مهاجران دنیا را مهاجران با مهارت بالا و دارای تحصیلات دانشگاهی تشکیل می‌دهند که حکایت از سهم بالای این دسته از مهاجران دارد.

در پیمایش نظرسنجی که توسط مؤسسه "گالوپ" در بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ از ۵۸۶ هزار و ۸۰۶ نفر در ۱۵۶ کشور انجام شد، در مقایسه با مطالعه قبلی که در بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ انجام شده بود، مشخص شد که تعداد مهاجران بالقوه بیش از ۷۰۰ میلیون نفر است. به این معنا که حدود ۱۴ درصد از جمعیت دنیا تمایل به مهاجرت دارند و هنوز هم آمریکا نخستین مقصد مطلوب مهاجران است که انتظار می‌رود با توجه به سیاست‌های مهاجرتی رئیس‌جمهور آمریکا این روند رو به افول برود.

۱۰ کشور اول مطلوب دانشجویان برای تحصیل‌

به منظور شفاف‌سازی در زمینه آمار مهاجران ایرانی مطالعاتی به همت مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، پژوهشکده سیاستگذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف با همکاری مرکز مطالعات اجتماعی دانشگاه مانهایم آلمان/ Mannheim انجام شد. این مطالعات با نظرسنجی آنلاین از ۴۲۵ ایرانی تحصیلکرده مهاجر صورت گرفت که از این تعداد ۷۵ درصد خارج از کشور و ۲۵ درصد داخل ایران بوده‌اند که در بازه زمانی حدود ۱۰ سال گذشته مهاجرت کرده یا به کشور بازگشته‌اند.

هدف از انجام این نظرسنجی واکاوی دلایل مهاجرت، عوامل رانشی و کششی (push and pull factors) برای مهاجرت و بازگشت به کشور، رسیدن به راهکارهایی برای ترغیب بازگشت ایرانیان تحصیلکرده و ایجاد ارتباط و شبکه‌سازی با این افراد و انتقال آموخته‌های آنها و در نهایت ارائه این نتایج به تصمیم‌گیران کشور برای مداخله در سیاست‌های کلی مهاجرت و بازگشت به کشور است.

بر اساس این مطالعات انجام شده در ایران حدود یک درصد از کل دانشجویان برای تحصیل از کشور خارج می‌شوند و این میزان برای کشور چین ۱.۸ درصد دانشجویان، در عربستان سعودی ۵.۶. برای ترکیه ۰.۷۵ درصد است. این رقم در سال ۲۰۰۸ برای آسیا ۹.۲، برای اروپا ۱۰.۲ و برای خاورمیانه ۷.۹ درصد بوده است.

وضعیت ایران در میان کشورهای مهاجرفرست دنیا

پدیده مهاجرت یک پدیده اجتماعی است که کشورهای زیادی با آن مواجه هستند. یکی از انواع مهاجرت‌ها، مهاجرت نیروی تحصیلکرده و خبره هر کشور است که به عنوان "فرار مغزها" مطرح شده است. این واژه در سال‌های اخیر در ادبیات اجتماعی و سیاسی ایران نقش ویژه‌ای یافته است و بعضاً با ارائه آمارهای غیر مستند، موجب شده تا رتبه ایران در جهان در شاخص فرار مغزها بیشتر از واقعیات موجود به نظر برسد.

آمارهایی که از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در اختیار خبرگزاری ایسنا قرار گرفته، نشان می‌دهد تعداد کل دانشجویان ایرانی در سال ۱۳۵۶؛ در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ۲۶۰ هزار نفر بود که از این تعداد ۱۰۰ هزار نفر (۳۸ درصد) از آنها در خارج از کشور در حال تحصیل بودند. از این تعداد ۵۶ هزار نفر در کشور آمریکا به تحصیل اشتغال داشتند. در آن زمان ایران رتبه نخست تعداد دانشجویان خارجی در آمریکا را داشت.

با پیشرفت‌های علمی و گسترش دانشگاه‌ها و افزایش جمعیت، هم اکنون تعداد دانشجویان کشور، بالغ بر ۴.۵ میلیون نفر است که تنها ۵۳ هزار نفر از آنها در خارج از کشور تحصیل می‌کنند. این میزان یعنی ۱.۳ درصد از کل دانشجویان کشور، که در مقایسه با درصد متوسط جهانی از نیم درصد هم کمتر است.

گرچه آمریکا همچنان مقصد اول دانشجویان ایرانی است ولی تعداد دانشجویان ایرانی در سال ۲۰۱۷ در آمریکا ۱۲ هزار و ۶۰۰ نفر کاهش یافته است.

بر اساس گزارش‌های سازمان ملل و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا، ایران در جمع ۲۰ کشور اول جهان مهاجر فرست قرار ندارد؛ هرچند آمارها حکایت از این دارد که میزان ماندگاری ایرانیان مهاجر در کشور مقصد از متوسط جهانی بیشتر است. بر اساس نمودار ذیل ایران در این شاخص رتبه ۲۵ را دارد.

در سال‌های اخیر با ایجاد زیست بوم فناوری، شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها، بازگشت دانشجویان تحصیلکرده در خارج از کشور، سیاستگذاری و تسهیل شده است.